SPACEX ŞİRKETİ 2023’TE AY’A İNSAN GÖNDERECEK

Elon Musk’ın sahibi olduğu SpaceX şirketi 2023’te Ay yörüngesine Japon turist gönderecek. SpaceX duyurusuna göre, Japon milyarder Yusaku Maezawa, Ay çevresinde tur atmak için şimdiden yer ayırttı. SpaceX uzay turistlerini Falcon Heavy’den bile daha büyük olan dev BFR roketiyle gönderecek.

SPACEX ŞİRKETİ İLE UZAY ÇAĞI

Uzay çağı Sovyetlerin Dünya yörüngesine Sputnik uydusunu gönderdiği 1957 yılında başladı. Ancak, 1934 tarihli Flash Gordon çizgi romanlarında gördüğümüz yere dikey iniş yapan roket hayalini 82 yıl sonra SpaceX gerçekleştirdi.

Uzaya fırlatıldıktan sonra yeniden kullanılmak üzere Dünya’ya geri dönen ve dikey iniş yapan Falcon 9 Blok 5 roketlerinin, yörüngeye uydu ve insan gönderme maliyetini yüzde 40’a kadar azaltması bekleniyor.

Bugüne dek insanlığın uzaya yerleşmesinin önündeki en büyük engel para olduğuna göre (1 kg yükü uzaya göndermek 20 bin dolara mal oluyor) SpaceX’in ikinci uzay çağını başlattığını söyleyebiliriz: Elon Musk’ın hayalleri gerçek olursa biz insanlar Expanse bilimkurgu dizisindeki gibi uzaya yerleşebileceğiz.

SpaceX şirketi, Japon milyarder Yusaku Maezawa’yı, dev BFR roketinyletuzay turisti olarak Ay yörüngesinde tur atmaya gönderecek. Maezawa, 2023 başında, 41 sene sonra Ay’a giden ilk insan olacak. Japon milyarder, aynı zamanda Bigelow şişme modülleriyle Dünya ve Ay yörüngesinde kurulacak uzay otellerinin ilk müşterilerinden biri de olacak.

HAYALLER PARİS

Peki gerçekler Muş mu? Elon Musk uzaya yerleşme hayallerini gerçekleştirebilecek mi? Bunun için önce dahi iş adamının planlarını görelim: SpaceX şirketi 2019’dan itibaren NASA astronotlarını uzay istasyonuna taşıyacak ve belki de 2023 yılında Mars’a insansız uzay kapsülü gönderecek.

Aynı zamanda, kullanıldıktan sonra ilk kademesi Dünya’ya geri dönen Falcon 9 roketleriyleyılda 52 uçuş yaparak uzaya yük gönderme maliyetini kg başına 5000 doların altına çekecek. Hatta bu yazının konusu olan son duyuruya göre Ay’a turist göndererek uzay turizmini başlatacak.

AY’A İNSAN GÖNDERİYOR

NASA 1969 yılında Apollo 11 kapsülü ile Ay’a insan gönderdi; ama bugün elimizde Ay’a insan gönderecek para yok. NASA’nın Mars’a insan göndermek için tasarladığı Orion uzay kapsülü bunu yapabilir; fakat bunun için bize 10 milyar dolar lazım.

Mademki Napolyon’un dediği gibi her şey para, öyleyse biz de Elon Musk’un SpaceX şirketi ile nasıl para kazanacağına bakalım. Bir kere şirketin elinde 2018 için 10 milyar dolarlık uydu fırlatma kontratı var. Buna ek olarak Elon Musk uzaya turist göndererek para kazanmayı planlıyor.

Ay’a insan gönderme fikri de buradan çıktı. Anlaşılan zengin müşteriler Ay’a inmeseler bile Ay çevresinde bir tur atıp Dünya’ya geri dönmek için büyük paralar ödemeye karar verdiler.

NEDEN 2023’TE?

Sonuçta can taşıyoruz ve SpaceX şirketi tarafından gönderilen bir roket 2016’da yerde infilak ederek Facebook’un internet uydusunu yok ettiği için can güvenliği konusunda sorunlar çıktı.

Her ne kadar patlayan roket insan taşımasa da aşağıda göreceğimiz gibi, NASA Falcon 9 roketlerinde bazı hatalar tespit etti ve bu hatalar giderilene kadar uzaya insan gönderilmesine izin vermeyeceğini açıkladı.

Elbette ki NASA Uluslararası Uzay İstasyonu’na astronot göndermekten bahsediyor; ama SpaceX müşterilerini elden kaçırmamak için uzaya patlamayan roketler gönderebileceğini ispatlamak zorunda. Bu bağlamda uzay turistlerinin can güvenliğini sağlamak için ekstra testler yapıyor.

Neyse ki roketlerdeki hatalar tespit edildi ve giderildi. Ancak, tüm bu gecikmeler sebebiyle Ay’a insan göndermek 2023’ü bulacak. Gerçi iyi de olacak: NASA’nın 2023’ten önce Ay’a insan göndermesi beklenmiyor ve asıl para özel sektörde olduğu için SpaceX’in bunu başarması bekleniyor.

NASA SPACEX’E DESTEK OLUYOR

Amerikan başkanlarının her 10 yılda NASA’ya bir Ay’a git, bir Mars’a git demesinden ve uzay araştırmaları bütçesini sürekli kısmasından bıkan NASA yönetimi, çareyi özel sektörle anlaşmakta buldu.

Bu bağlamda SpaceX şirketi tarafından geliştirilen Dragon kapsülü 4 yıldır uzay istasyonuna kargo taşıyor. Ancak, son zamanlarda Amerika ile Rusların arası açıldı ve Amerikalı astronotların Rus yapımı Soyuz kapsülleriyle uzaya gönderilmesi ülke için utanç kaynağı olmaya başladı.

Amerikalıların NASA astronotlarını Amerikan yapımı kapsüllerle uzaya göndermek istemesi bir anlamda NASA’nın da işine geldi: Sonuçta Soyuz kapsülleri 50 yıllık bir teknoloji. Böylece NASA özel sektörü uzay sanayisine çekmek için SpaceX ve Boeing’den insanlı uzay kapsülleri geliştirmesini istedi.

BOEİNG VE SPACEX REKABETİ

Boeing’in ortağı olduğu ULA şirketi uzun yıllar boyunca Amerika’nın askeri casus uydularını gönderen tek şirketti ve sivil uydu pazarının büyük kısmına hakimdi. Ancak, SpaceX müşteriye daha ucuz fiyatlar vererek ULA müşterilerini kapmaya başladı.

Öyle ki yeniden kullanılabilen roketleri yaygınlaştırarak fiyatları yarıya çekerse ULA ve hatta Avrupalı rakibi Airbus Safran Launchers pazar payı kaybedecek. Bu durumun rakip şirketlerin yöneticilerini son derece endişelendirdiğini söylemeye gerek yok.

Bu bağlamda Boeing, SpaceX Dragon 2’ye rakip olarak kendi CTS-100 Starliner insanlı uzay kapsülünü geliştirmeye başladı. Amacı SpaceX’in yerine NASA astronot fırlatma ihalesini kapmak ve bu konuda başarılı olabilir.

Sonuçta Dragon 2, Starliner’dan çok daha gelişmiş bir kapsül ve SpaceX zaten NASA için eski model Dragon 1 ile kargo taşıyor. Bu noktada NASA SpaceX’e daha çok güveniyor. Ancak, Starliner karaya inme kapasitesine sahipken Dragon 2 (SpaceX iniş takımları geliştirmeyi başaramadığı için) ancak denize inebiliyor.

DEVLET KORUMACILIĞI

Yine de iniş takımları geliştirmek ve başarıyla kullanmak Boeing için test süresini uzatan bir ek maliyet ve astronotların yere inmesi için iniş takımları şart değil. Bu nedenle NASA, Dragon 2’nin sadece denize iniyor olmasına büyük olasılıkla aldırmayacaktır. Buna karşın sırf Boeing’e para kazandırmak için astronot taşıma işini Boeing’e verebilir.OYSA SPACEX ÖNDE GİDİYOR

SpaceX şirketi NASA’nın ticari mürettebat uçuş programı kapsamında Dragon 2 uzay kapsülünü geliştirdi. İnsanlı uçuşlarla ilgili roket risklerinin giderilmesinin ardından, Dragon 2 2019’dan itibaren uzay istasyonuna NASA astronotlarını taşımaya başlayacak.

Ayrıca 2019’dan sonra, Elon Musk Falcon Heavy ağır yük roketi ile Dragon 2’nin özel bir versiyonunu (Red Dragon) insansız olarak kızıl gezegen Mars’a gönderebilecek. Bu bağlamda Elon Musk 2024’ten itibaren Mars’a insan göndermeyi planlıyor (NASA’nın SLS roketinden en az 10 yıl önce).

Elon Musk bu konuda açık konuştu ve ben 10 yıl içinde bunu başaramasam bile tüm şirketler için uzayın kârlı bir sektör olduğunu göstermek istiyorum. Özel sektörde para var ve bu işe el atarsak insanlar uzaya yerleşir dedi.

HAYALİNİ GERÇEKLEŞTİRECEK Mİ?

SpaceX şirketinin rakipleri başaramaz diyor ve Elon Musk da başaracağını söylüyor. Öyleyse hangi taraf haklı çıkacak? Bu yazıda ele alıyoruz.

Elon Musk’ın başarması için yeniden kullanılabilen roketlerle yılda 52 kez uçması lazım. Böylece roket maliyetleri yarı yarıya azalabilir. SpaceX şirketi henüz kâra geçmediği için bunu başarması kritik önem taşıyor. Ay’a insan göndermek için de Falcon Heavy roketi yerine, BFR roketini göndermeyi planlıyor.

BFR hem yörünge altında hipersonik uçuşla İstanbul’dan New York’a yolcu taşıyabilir, hem yörüngeye uydu taşıyabilir hem de Ay ve Mars’a gidebilir. Bu nedenle Koca Roket BFR, Falcon Heavy’den daha kullanışlı ve büyüklüğüne göre bakım masrafları daha az olan bir alternatif.SATURN V ÇOCUĞU

Yerden kalkış sırasında itiş gücü 2200 tona ulaşan Falcon Heavy roketi Dünya yörüngesine 54 ton, Ay’a 22 ton, Mars’a 13,6 ton ve bizden 5,9 milyar km uzakta olan cüce gezegen Plüton’a 2,9 ton yararlı yük fırlatabiliyor.

Yılbaşında Tesla roadster elektrikli otomobili Starman mankeniyle birlikte başarıyla uzaya fırlatan Falcon Heavy roketi, Dragon 2’nin Mars versiyonu olan Red Dragon kapsülünü de Mars’a gönderebilecek.ROKET PİSTİ İNŞA EDİYOR

SpaceX NASA roket pistlerinde sıra beklememek için kendi roket pistini inşa ediyor. Böylece 2019’dan sonra yılda 52 uçuş hedefine ulaşmak istiyor. Ancak, 2016’da yaşanan roket kazasında NASA’dan kiraladığı roket rampası hasar gördüğü için Kennedy Uzay Merkezi’nden yeni bir fırlatma pisti kiraladı.

YENİDEN KULLANILABİLEN ROKETLER

SpaceX şirketi tarafından üretilen ve yeniden kullanılabilen Falcon 9 roketleri son 3 yılda Dünya’ya başarıyla geri döndü. Hatta denizdeki robot mavnalara (yüzen pistlere) başarıyla iniş yaptı. Nitekim yeniden kullanılan roketlerden biri 2017 Mart ayının sonunda SES şirketinin uydusunu yörüngeye gönderdi.

SES 10 gerçekten de tarihi bir uçuş; çünkü SpaceX Dünya’ya dönen bir roket ile ilk kez tekrar ticari uydu fırlatmış oldu. SES Teknoloji Direktörü Martin Halliwell, yakın gelecekte uydu fırlatma maliyetlerini azaltmak için kobay fare olmayı kabul ettiklerini belirtti. Halliwell’e göre SpaceX bunun için SES şirketine indirim de yaptı.

Her şey yolunda giderse yeniden kullanılabilen roketler tek seferlik kullan-at roketlerden yüzde 30 ucuza gelecek. Şimdi diyeceksiniz ki hani yüzde 50 ucuzlayacaktı? Ancak, yeniden kullanılabilen roketlerin tek seferlik roketlerden biraz daha pahalıya üretildiğini eklemek gerekiyor. Tüm masrafları düşünce net yüzde 30 ucuzlama oluyor.

GERÇEKLER MUŞ

Yine SpaceX şirketi ile başarıya ulaşmak için bazı önemli engellerin aşılması gerekiyor: Hükümet Sorumluluk Ofisi, geçen yıl yaptığı araştırmada Falcon 9 roketlerinin bazı kritik sistemlerinde çatlaklar olduğunu tespit etti.

Kısacası SpaceX şirketi önce roketlerini çatlamaya dayanıklı yeni parçalarla üretmek zorunda. Mevcut roketleri de geri çağırıp parçalarını değiştirecek. Zaten NASA’nın insanlı uçuşlara izin vermemesinin sebebi de bu. Önce hataların giderilmesi gerekiyor.

SpaceX bu yılın ilk yarısında roket kalitesine yönelik tüm sorunları giderdiğini duyurdu. Birkaç ay önce NASA da bu sorunların giderildiğini onayladı.NEDİR BU ÇATLAKLAR?

Falcon 9 roketlerine yakıt pompalayan turbofanlarda ve yakıt depolarında çatlaklar vardı. Gerçi Facebook uydusunu taşıyan roketin geçen yıl infilak etmesinin sebebi turbofan çatlakları değil; ama yakıt deposu çatlaklarının bunda rol aldığını biliyoruz.

FACEBOOK ROKETİ NEDEN PATLADI?

Falcon 9 roketleri taşıdıkları yakıtı yakmak için süper soğutulmuş sıvı oksijen kullanıyor ve oksijen tanklarını da roketin içinde taşıyor.

Bildiğiniz gibi oksijen çok yanıcı bir gaz; ancak sıvı oksijen gazdan yoğun olduğu için çok daha yanıcı. Üstelik Facebook kazasında sıvı oksijenin beklenmedik ve istenmeyen bir şekilde tümüyle donduğu ortaya çıktı. Şöyle söyleyelim; oksijen buzuna el sürerseniz asit dökülmüş gibi anında yanarsınız.

Bu arada roketin oksijen tankının yüksek basınçlı olduğunu da hatırlatalım. Öyle ki roket uçarken, sıvı oksijen roketin yakıtını tutuşturmak için alttaki yakıt tankına pompalanıyor. Bu da üstteki oksijen tankında basıncın düşmesine yol açıyor.ROKET EZİLEBİLİR!

Boşalan oksijen tankını başka bir gazla doldurmazsak bu kez de roketin altındaki yüksek basınçlı yakıt tankı hızla genleşerek patlar ve oksijen tankını da kağıt gibi buruşturur. Kısacası roket parçalanıp havaya uçar.

İşte bu yüzden, Falcon 9 roketinin sıvı oksijen tankının içinde özel kompozit malzemelerden tek parça halinde üretilen ve sıvı oksijenin aşındırıcı etkisine dayanıklı olan 3 adet helyum tankı bulunuyor. Asal gaz helyum hiçbir gazla tepkimeye girmiyor ve bu yüzden yangın çıkarmıyor.

Sonuçta oksijen tankı boşaldıkça deponun içinde bu küçük depolardan helyum pompalanıyor. Böylece roketin iç basıncı korunuyor. Ancak, SpaceX şirketi helyum tanklarını ucuz ve hafif olmaları (yakıt tüketimini artırmamaları) için tek parça olarak üretti.

Buna karşın sıvı oksijen beklenmedik şekilde donunca helyum tanklarını delip parçaladı ve roketin basıncı düşünce Falcon 9 taşıdığı Facebook uydusuyla birlikte yerde alev aldı.OKSİJEN NEDEN DONDU?

Bugüne dek Agatha Christie’nin yazdığı polisiye romanlarını okudunuz. Bu da sizin için bir uzay mühendisliği detektiflik öyküsü; ama olay oldukça basit:

SpaceX roketlere hızla yakıt doldurarak fırlatma maliyetlerini azaltmak istiyor. Roketin içindeki parçaları da buna göre tasarlamış durumda. Ancak, bu sistemin çalışması için rokete yakıtı ve sıvı oksijeni son anda doldurmak gerekiyor.

İşte bu sırada yakıt pompalarında oluşan yüksek basınç oksijenin donmasına ve helyum tanklarını delmesine yol açabiliyor. SpaceX şirketi bunu önlemek amacıyla helyum tanklarını yeni malzemelerden üretmeye başladı. Yakıt doldurma yöntemini de değiştirmeye karar verdi.

Nitekim eski sistemde yakıtı rokete son 30 dakikada doldurmak gerekiyor. Bu da uzaya insan gönderecek olsak, astronotlar rokette otururken yakıt doldurmak anlamına geliyor. NASA insanlı roketin patlama riskini azaltmak için yakıtın astronotlar gelmeden önce doldurulmasını istiyordu. SpaceX geçenlerde tüm riskleri gidererek kendi yakıt doldurma çözümünü NASA’ya kabul ettirdi.SPACEX MÜŞTERİ KAYBETTİ

SpaceX şirketinin 2016’da gerçekleşen patlamanın sebebini bulması ve yeni roketlerde hatayı gidermesi neredeyse 2 yıl aldı. Bu yüzden de bir müşterisini kaybetti (şirket uydusunu başka firmayla fırlatmaya karar verdi).

Hatta ULA CEO’su SpaceX şirketinin müşterilerine mektup yazıp bu adamların roketleri ucuz ama patlıyor, uydularınızı bizimle fırlatın dedi.

Ardından da yandaş medyada, “SpaceX henüz kâra geçmedi ve yılda 52 adet yeniden kullanılabilen roket fırlatamazlar. Kısacası iflas edecekler ve uydularınız elinizde kalacak. Tüm telekom şirketleri uydularını fırlatmak için ULA ile anlaşsın” şeklinde özetleyebileceğimiz bir karalama kampanyası başlattı.BRÜT MALİYETLER

Peki ULA CEO’su haklı mı? Yoksa Elon Musk gerçekten başaracak ve uzaya roket fırlatma maliyetlerini yüzde 30 azaltarak insanlığın uzaya yerleşmesini sağlayacak mı? Ekonomik analizle bunu görelim.

Öncelikle Falcon 9 roketlerinin sadece birinci kademesi Dünya’ya dönerek yeniden kullanılabiliyor. Uzaya uydu taşıyan kapsülü barındıran ikinci kademesi ise atmosfere girerek yanıyor. Bununla birlikte Falcon 9 üretim maliyetinin yüzde 75’i birinci kademeye; yani roketin en büyük parçasına ait.

Dolayısıyla birinci kademeyi yeniden kullanınca roketin üçte ikisinden tasarruf etmiş oluyorsunuz. SES 10 uydusu da Mart ayında, Dünya’ya geri döndükten sonra onarılan ve ikinci kez kullanıma hazırlanan bir Falcon 9 roketiyle fırlatıldı. Ayrıca yeni Falcon 9 Blok 5 roketlerinin minimum 10 ve maksimum 100 uçuşluk kullanım ömrü bulunuyor.YILDA 52 UÇUŞ

Bununla birlikte Falcon 9 roketinin Dünya’ya geri dönüşü de başlı başına bir maliyet; çünkü inerken fren yapıp hız kesmek için kullanacağı yakıtı da fırlatma sırasında yanında taşıyor. SpaceX şirketi bu nedenle roketi denizdeki yüzer pistlere indiriyor.

Sonuçta Dünya’nın yüzde 70’i sularla kaplı ve az yakıtla kısmi fren yapıp suya inmek, karaya inmekten daha ucuza geliyor. İniş maliyetlerine ek olarak rampayla roketin bakım ve onarım masrafları da var. Bu noktada yeniden kullanılan roketlerin yüzde 30 daha fazla yakıt taşıdığını; yani tek seferlik roketlerden daha az yararlı yük taşıdığını hatırlatabiliriz.

Sonuçta denize inmek suyu amortisör olarak kullanmaya ve daha ağır roketlerin daha az yakıtla, daha yüksek hızlarda inmesine izin veriyor.

Bu yüzden SpaceX şirketinin rakibi olan ULA ve Arianespace şirketiyle çalışan Fransız Uzay Dairesi CNES’in tahminlerine göre, yeniden kullanılan Falcon 9 roketleri yılda 50 kez uçuş yapsa bile, SpaceX fırlatma maliyetleri sadece yüzde 10-20 oranında azalacak. Yalnızca roketlerin en az 10 kez yeniden kullanılabilmesi maliyetleri yüzde 40’a kadar azaltacak. İşte Falcon 9 Block 5 bunu yapmak için geliştirildi.BÜYÜK İHTİRAS

Gerçi 1980 yılında kurulan ve Dünya’nın ilk ticari roket fırlatma şirketi olan Arianespace şirketinin CEO’su Stephane Israel, SpaceX şirketinin yılda 35-40 uçuşla kâra geçeceğini söylüyor; ama sürdürülebilir kâr marjı açısından yılda 50 uçuş ve roketlerin tekrar tekrar kullanılabilmesi gerekiyor.

Nitekim Elon Musk da 2019’dan sonra yılda 52 roket fırlatmak istiyor; yani haftada bir roket fırlatacak ve NASA’dan kiraladığı piste ek olarak kendi fırlatma rampasını inşa etmesinin asıl sebebi bu.

NET KÂR

SpaceX şirketi şu anda müşterilerine her fırlatma için 61 milyon dolar fatura kesiyor ve bugünkü yüzde 40’lık kâr marjını dikkate alırsak SpaceX her uçuşta 25 milyon dolar kâr edecektir.

Ayrıca, SpaceX şirketi cömert davranır da kârın yarısı ile müşterilerine indirim yaparsa (12,5 milyon dolar ek indirim) çok daha fazla sayıda müşteri bulabilir. Kısacası sürümden kazanarak yılda yüzde 70 oranında kâr elde edebilir.

ULA ve Airbus Safran Launchers’ın korkusu da bu zaten; çünkü iflas etme tehlikesiyle karşı karşıya kalıyorlar. Bu şirketler yeniden kullanılabilen roket üretmiyor ve bugün tasarıma aşamasına geçseler bile, yeniden kullanılabilen roketlerle ticari uçuşlara 2 yıldan önce başlamaları mümkün değil.

ALTYAPI GİRİŞİMCİSİ

Tam da bu aşamada Elon Musk’ın SpaceX gelirleriyle Tesla elektrikli otomobil ve SolarCity güneş paneli şirketlerini finanse ettiğini belirtelim. Gerçek bir altyapı girişimcisi olan ve fırlatma rampasından pil fabrikasına kadar her şeyi kendi kurup işleten Elon Musk tüm üretimi şirket içinde yapıyor.

Bu yüzden rakip şirketler bir roketi 380 milyon dolara üretirken Elon Musk 10 yıl önce ilk Falcon 9 roketini sadece 90 milyon dolara üretti. Şimdi fiyatlar daha da düştü.

HAYALLER GERÇEKTEN PARİS!

Toparlayacak olursak ve rakiplerin iddialarının tersine, Elon Musk gerçekten fırlatma maliyetlerini önümüzdeki 3 yılda 50 azaltacak olan güvenli roketler imal ediyor. Aynı zamanda uzay turizmi ile Ay’a insan gönderecek ve böylece ek gelir elde edecek.

Bunun yanı sıra NASA için uzaya yük taşıyor ve 2019’dan itibaren astronot taşımaya başlayacak. Elbette ULA’in dile getirmediği bir gerçek daha var:

Elon Musk 2025’ten itibaren uzaydan maden çıkarmak isteyen asteroit madenciliği şirketlerin robot gemileriyle uzay sondalarını fırlatarak (pazarın geleceğine yönelik gizli silahı) ve 4000 mini küp uyduyla uzaydan internet yayını yaparak para kazanmayı planlıyor.

Ardından da düzenli aralıklarla revize ettiği gibi Mars seferleri gelecek. Her şey yolunda giderse Elon Musk, Mars’a 60 yıl içinde 1 milyon yerleşimci göndererek kızıl gezegeni kolonileştirecek.

kaynak: